- Thư Viện Chùa Dược Sư
- CÁC BÀI VIẾT VỀ VU LAN

- LỆ
VÀ SƯƠNG
- --- o0o ---
-
-
Trong những hình ảnh thiên nhiên và cuộc đời
của thơ Haiku, có hình ảnh Mẹ, như ta có thể thấy qua thơ
Bashô và Issa.
-
Một kỷ niệm về mẹ được Bashô kể lại rất xúc
động trong cuốn nhật ký du hành viết vào năm 1684 (Nozarashi
Kiko) như sau :
-
"Cuối cùng tôi đến quê nhà vào đầu tháng Chín.
Cây hoa hiên mà mẹ thường trồng trước phòng bà giờ không còn
nữa, có lẽ đã chết vì sương giá. Tất cả mọi thứ khác cũng đã
đổi thay. Gương mặt anh tôi đã hiện nếp nhăn trên trán và tóc
bạc nơi thái dương. Chúng ta vẫn còn sống, anh chỉ nói thế.
Rồi, không lời nào nữa, anh mở một chiếc túi kỷ niệm mà nói :
Hãy nhìn mớ tóc sương của mẹ đây này. Đây là chiếc hộp linh
thiêng của Urashima đấy, ta cũng sẽ bạc đầu".
-
Urashima là chàng ngư phủ huyền thoại, đã lấy
công chúa Thủy cung mà còn nhớ nhà. Chàng về quê, mang theo
chiếc hộp của công chúa cho, dặn đừng mở ra, nhưng chàng đã
mở. Tuổi già ập xuống, tức thì tóc bạc và da nhăn.
-
Nhưng Bashô, cũng như Urashima, không thể không
mở chiếc hộp của thời gian. Để thấy lại quê hương, ngày xưa và
mẹ.
-
Bashô đã khóc khi nhìn mớ tóc sương còn lại của
mẹ hiền. Sau đó, ông viết bài Haiku này :
-
Te ni toraba
kien
-
Namida zo
atsuki
-
Aki no shimo
-
Tóc mẹ còn
đây
-
Tan trong lệ
nóng
-
Sương mùa
Thu bay
-
Nhà thơ muốn cầm món tóc của mẹ trên tay, nhưng
e rằng nó sẽ tan trong lệ nóng của mình như sương mùa Thu vậy.
Hay là sương mùa thu kia cũng có thể tan rã vì những giọt lệ
nhớ thương mẹ của mình. Tóc sương và sương mùa Thu như hòa lẫn
vào nhau.
- Không còn mẹ là
một nỗi đau. Bashô đã chuyển hóa nỗi đau đó vào nghệ thuật,
vào thiên nhiên. Và vượt lên nỗi đau.
-
Để vượt lên nỗi đau, Thiền sư thi sĩ ấy đã
chuyển hóa nó vào cõi vô ngã là thiên nhiên. Tóc mẹ trở về với
sương mùa Thu. Nhưng vẫn còn lại đoạn văn và bài thơ bất hủ về
mẹ của Bashô. Nhắc nhở ta rằng mỗi người là một Urashima, một
Từ Thức, nghĩa là một kẻ nhớ cố hương, muốn đi ngược thời gian
tìm lại mẹ.
-
Tóc mẹ còn đây, nó gợi lên hạnh phúc khi ta còn
ngồi bên mẹ, hoặc trong lòng mẹ. Đó là những ngày nắng đẹp khi
còn mẹ.
- Còn bây giờ, ta
là người của những dòng lệ nóng, lạc lõng giữa trần gian. Là
người của những mùa Thu cuộc đời, đi trong sương mù.
-
Sương mùa Thu, sương mùa Thu... là những tiếng
kêu của nhà thơ khi nhớ về mẹ. Cây hoa hiên của mẹ đã chết vì
sương mùa Thu, mái tóc của mẹ đã bạc trắng vì sương mùa Thu.
- Lệ Bashô rơi
cũng vì sương mùa Thu. Nhưng sương mùa Thu có thể tan vì nước
mắt con người rất nóng. Bên cạnh Bashô, Issa là nhà thơ vĩ đại
khác của thế giới Haiku. Issa là kẻ bất hạnh, mất mẹ từ năm
lên ba. Hơn ai hết, Issa hiểu mẹ quan trọng như thế nào trong
cuộc đời mỗi con người.
-
Nhà thơ đó vào thời ấu thơ chỉ biết chia sẻ nỗi
đau của mình với một con chim mồ côi lạc loài :
-
Ore to kite
-
Asobe yo oya no
-
Nai suzume.
-
Đến đây nào, với tôi
-
Cùng chơi đùa, chim sẻ
-
Không còn mẹ trên đời.
-
Và lớn lên, Issa lại chia sẻ nỗi đau đó với
biển :
-
Naki-haha ya
-
Umi miru
tabi ni
-
Miru tabi ni
-
Mẹ yêu ơi !
-
Mỗi khi nhìn
thấy biển
-
Khi thấy biển
khơi...
-
Vì không có mẹ, mới mười bốn tuổi Issa đã trở
thành một kẻ lang thang, kiếm sống bằng đủ mọi nghề trên nước
Nhật vào giữa thế kỷ mười tám. Với kiếp sống như vậy, gió mùa
Thu cũng trở thành địa ngục, một thứ địa ngục bám theo Issa :
-
Aki no kaze
-
Ware wa nairu wa
-
Dono jigoku
-
Gió mùa Thu
-
Địa ngục nào đấy
-
Cùng tôi giang hồ.
-
Nhưng Issa không còn oán hận cuộc đời. Ông quá
yêu thương cuộc đời là khác. Ông yêu thương muôn loài : những
con vật nhỏ bé như chim sẻ, con chuột, con ruồi... ; yêu trẻ
thơ, yêu thiên nhiên. Trái tim ông có quá nhiều yêu thương,
còn chỗ đâu thù ghét.
-
Nhìn biển,
Issa nhớ mẹ
-
Nhìn trăng,
Issa nhớ Quan Thế Âm, cũng là một mẹ hiền khác :
-
Meigetsu ya
-
Taka Kannon
no
-
O hiza moto
-
Ôi ánh trăng
-
Đời ta đặt
dưới
-
Chân người,
Quan Âm.
-
Quan Âm là vị Bồ tát lắng nghe tiếng kêu đau
khổ của trần gian, cho nên chân đã đặt lên ngưỡng cửa Niết
Bàn, Ngài vẫn sẵn sàng quay lại với tiếng kêu ấy, như mẹ quay
về với con.
- Ánh trăng, cũng
như biển khơi, là biểu tượng của Mẹ. Cả hai đều đẹp, mênh
mông, huyền diệu, sâu thẳm, bao dung, mầu nhiệm. Không có mẹ,
Issa đã chọn vầng trăng - Quan Âm làm mẹ của mình. Chính vì
thế mà, dẫu hứng chịu đủ mọi loại bất hạnh của cuộc đời (mẹ
chết, vợ chết, các đứa con lần lượt chết trước mình), Issa vẫn
còn lại một trái tim nhân hậu :
-
Mata muda ni
-
Kuchi aku tori no
-
Mamako kana.
-
Há mỏ chờ mồi
-
Sao mà vô vọng
-
Con chim mồ côi.
-
Issa thường đồng hóa mình với những con vật nhỏ
bé, nhất là với con chim non mồ côi. Chẳng hạn như, dưới bài
thơ trên, nhà thơ đã ghi "Tsubane no Issa" (Con chim én này -
cũng có cả Issa. Tuy xem mình như một cánh én lạc loài, vô
vọng bay giữa cuộc đời, nhưng điều kỳ diệu là Issa vẫn nhìn
thấy ánh trăng là Mẹ, sông Ngân là Niết Bàn.
-
Utsukushi ya
-
Shoji no ana no
-
Ama no gawa.
-
Đẹp vô cùng
-
Nhìn qua cửa giấy rách
-
Ô kìa sông Ngân.
-
Và mỗi giọt sương, mỗi giọt sương trên đời đều
là trân châu. Trong từng hạt trân châu đó, có mẹ hiền là cố
hương.
-
Tsuyu no tama
-
Hitotsu hitotsu ni
-
Furusato ari
-
Ôi những hạt sương
-
Trân châu từng hạt
-
Hiện hình cố hương.
-
Thơ Issa là thơ của người con tưởng nhớ mẹ. Và
nhà thơ đem theo tình mẹ đi vào đời, để đồng hóa mình với
những gì bé nhỏ nhất, như hạt sương.
-
Nhưng mẹ thì vĩ đại
-
Và Issa là người con vĩ đại.
|