TẬP SAN DƯỢC SƯ
Mãi Mãi Có Nhau
Nhất Quán
--o0o--
 
Mãi mãi có nhau, nghe qua thơ mộng lắm, và tưởng đâu một cuộc tình nào đó cần được nương tựa để mãi mãi bên nhau. Thật sự nếu chúng ta hiểu như vậy cũng được, tại vì đó không phải là cái suy diễn, cũng không phải là mơ mộng viễn vông.
Bài viết này trước khi làm lễ một đám cưới, chúng tôi có ý lựa chọn tên:
- Một là tất cả, tất cả là một.
Nhưng sau khi làm lễ đám cưới cho một phật tử Việt Nam, và một phật tử người Anh, thì chúng ta quyết định chọn chủ đề là:
- Mãi Mãi Có Nhau.
Mãi mãi bên nhau hay mãi mãi có nhau, có nghĩa là trong anh có tôi, trong tôi có anh. Trong chị có em trong em có chị. Trong cha mẹ có con cái, trong con cái có cha mẹ ... Vì có tính cách tương quan tương duyên với nhau cho nên nói là trong tất cả đều có mặt của tất cả. Lý lẽ này được hình thành bởi nguyên lý: Một là tất cả, tất cả là một.
Một là tất cả, tất cả là một là một đề tài lớn nó đòi hỏi chúng ta có một cái nhìn sâu sắc và hết sức thận trọng. Tuy nhiên trong phạm vi thu hẹp, nếu chúng ta đã thông lý lẽ này thì tâm của chúng ta chắc chắc sẽ không còn đứng núi này trông núi nọ. Không còn chạy theo những hình ảnh viễn mộng xa vời, mà chúng ta phải sống thật, ăn thật, và hành động thật với những gì chúng ta đã và đang có. Và đồng thời chúng ta làm cho cuộc sống của chúng ta càng lúc càng tươi đẹp hơn, tư cách của chúng ta càng lúc càng trang trọng hơn.
Là một người học Phật, chúng ta biết vũ trụ vạn hữu trùng trùng do nhân duyên hòa hợp mà thành, cũng do nhân duyên mà hoại diệt. Nói một cách khác, mọi sự vật trong vũ trụ bao la, từ một vật nhỏ như hạt bụi, cho đến một vật lớn như trăng sao, sơn hà đại địa tất cả đều nương vào nhau, làm nhân tạo quả, rồi làm quả tạo nhân. Lớp lớp không cùng tột, dung thông nhau ảnh hưởng lẫn nhau mà có. Bởi vì mỗi pháp trong vũ trụ không thể tồn tại riêng rẽ, không thể nào biệt lập mà tự có được, thì cá nhân của chúng ta cũng như vậy. Trong một cộng đồng, trong một tổ chức, hay trong một quốc gia xã hội nào cũng vậy, không có một cá nhân nào đứng riêng lẽ mà có thể tồn tại được. Nghĩa là, cái này có là nhờ cái kia, cái kia có là nhờ cái này. Chúng ta sống là nhờ những yếu tố phụ thuộc, mà tất cả những nhân duyên phụ thuộc đều nhờ bàn tay của chúng ta làm ra, đó là lý lẽ hết sức đơn giản. Cái này có là nhờ cái kia, cái này và cái kia tương quan, tương duyên, lớp lớp chồng chất lên nhau vô cùng, vô tận cho nên gọi là:
- Vô tận duyên khởi hay còn gọi là trùng trùng duyên khởi.
Vì là trùng trùng duyên khởi, cho nên một là hết thảy, hết thảy là một, mọi sự vật trong vũ trụ đều dung thông nhau. Và do đó trong kinh Hoa Nghiêm đã nêu lên nguyên lý gọi là:
- Sự sự vô ngại pháp giới.
Sự sự vô ngại pháp giới là muốn nói lên một cái gì đó thật sâu sắc, thật hài hòa, thật dễ thương mà trong đó không có một sự chống chọi nào. Nếu nói như vậy thì con người của năm châu bốn biển có thể sống hài hòa như trong tình anh em không khó. Hoa Kỳ là một trong các nước Tây Phương mới thấm nhuần tinh thần Phật Giáo, nhưng lại sống như một nước Phật Giáo cổ truyền. Quả thật, điều mà chúng ta thấy rất rõ ràng, trong một xã hội văn minh như Hoa Kỳ. Chúng ta đến đây là người Việt Nam tỵ nạn và trở thành người Mỹ, người Mỹ gốc Việt Nam. Sự kiện trở thành người Mỹ gốc ... nó không riêng cá nhân chúng ta, mà tất cả mọi người của năm châu bốn biển, ai có duyên đến Mỹ rồi cũng sẽ trở thành người Mỹ, nhưng chỉ khác là người Mỹ gốc Việt, người Mỹ gốc Tàu, người Mỹ gốc Nam Dương ..v..v.. Nhưng khi đã đến nước Mỹ rồi trở thành công dân nước Mỹ rồi, thì ai cũng đều phải tuân theo một quy luật là:
- Thương mến lẫn nhau, không kỳ thị, hiếp đáp lẫn nhau.
Như vậy chúng ta thấy nước Mỹ là nước đã làm được việc là:
- Sự sự vô ngại pháp giới.
Có nghĩa là người của năm châu bốn biển, nhưng cũng có thể sống thương mến lẫn nhau, xây dựng một quốc gia giàu mạnh từ những bàn tay khối óc của những thành viên không sanh ra trên mảnh đất phì nhiêu này, nhưng lại có khả năng làm cho mảnh đất phì nhiêu này càng ngày càng đẹp thêm hơn.
Từ trong khuynh hướng này, nếu chúng ta chịu khó quán chiếu khi chúng ta nhìn vào một chiếc lá. Lẽ tất nhiên lá thì có rất nhiều nhưng có thể khi đi đường chúng ta không thể nhìn lâu được. Nếu ở gia đình không có cơ hội để nhìn những chiếc lá, xin quý vị về Chùa Dược Sư lá gì cũng có:
- Lá cải, lá mận, lá hoa đào ..v..v..
Khi ngồi lâu, quán chiếu từng chiếc lá thì chúng ta sẽ thấy trong lá có những đám mây bay. Bởi vì không có mây thì không có mưa, không có mưa thì cây cối không mọc được, và nếu không có cây thì làm sao có những chiếc lá xanh tươi như chúng ta đã thấy. Cho nên chiếc lá có mặt là vì đám mây có mặt, không có mây thì không có chiếc lá. Đám mây và chiếc lá phải nương vào nhau để hiện hữu, cái đó gọi là tương quan tương duyên. Trong cuộc sống đời thường cũng nên áp dụng nguyên tắc này mà sống. Sở dĩ người thân của chúng ta vui, tại vì chúng ta vui, chúng ta vui là do người thân của chúng ta vui.
Từ trong chiếc lá nếu nhìn kỹ hơn sâu hơn, chúng ta cũng sẽ thấy ánh nắng mặt trời lấp lánh trong đó. Bởi vì nếu không có ánh mặt trời, thì cây rừng sẽ không mọc được. Dĩ nhiên không có gì mọc được nếu không có ánh nắng mặt trời.ÕThực sự chúng ta thấy mặt trời đi qua lại trên bầu trời mỗi ngày, dường như không có tác dụng gì tới chúng ta cả, nhưng mà thật sự không có ánh nắng mặt trời thì tất cả mọi sinh loại không tồn tại được. Cho nên trong chiếc lá cũng có ánh mặt trời. Chiếc lá và ánh mặt trời phải nương vào nhau mà có.
Nếu tiếp tục quán chiếu, chúng ta cũng sẽ thấy nhiều nhân viên làm rừng đang chăm sóc tưới tẩm, trồng trọt để cây cho chúng ta những chiếc lá xanh tươi. Đó là nếu nói lên trên một bình diện rộng lớn ngoài xã hội, nhưng nếu nói trong phạm vi Chùa Dược Sư, khi ngồi quán chiếu một bông hồng thì chúng ta cũng sẽ thấy đám mây, cũng sẽ thấy những hạt mưa và xa hơn nữa chúng ta còn thấy hình ảnh của các cô:
- Trúc Cẩm
- Hoa Thiện
- Trúc Bảo
- Trúc Nhân
- Diệu Long
- Trúc Hằng
- Và các Sư Cô ...
Đang tưới cây và những người khác đem phân về bón cây và nếu xa hơn nữa chúng ta cũng sẽ có thấy tất cả những người khác cũng có mặt ở trong đó. Kể cả các phật tử ngồi nghe pháp, các cô phật tử làm việc ở dưới bếp, và những phật tử làm những công việc khác đều có mặt ở trong bông hồng, trong mỗi chiếc lá. Khi chúng ta nhìn được như vậy là chúng ta đã thể nhập giữa bản ngã nhỏ bé của chúng ta với thiên nhiên núi rừng vũ trụ nhiệm mầu. Hình ảnh này một nhạc sĩ đã diễn tả:
- Rừng ngàn thân cây
Một thân người
Lá  á a a
Cành à à à
Ðưa tay vẫy gọi
Tai nghe tiếng suối
Mắt mở toang trời xanh.
Nụ cười hàm tiếu
Nở trên từng chiếc lá
Có rừng cây ở ơ ơ đây
Vì có thế gian nầy
Vì có thế gian nầy.
Rừng ngàn thân cây
Một thân người
Lá á a a
Cành à a à
Ðưa tay vẫy gọi
Tai nghe tiếng suối
Mắt mở toang trời xanh.
Nụ cười hàm tiếu
Nở trên từng chiếc lá
Tâm nay đã theo rừng
Khoác áo mới màu xanh
Tâm nay đã theo rừng
Khoác áo mới màu xanh.
Từ khuynh hướng đó chúng ta cũng sẽ thấy từng cánh đồng lúa phì nhiêu vô tận, nếu không có bác nông phu thì không ai chăm sóc. Vì nếu không có lúa, thì bác nông phu đâu có cơm để ăn mỗi ngày, và lẽ tất nhiên chúng ta cũng không có cơm ăn mỗi ngày. Rồi chúng ta cũng thấy tất cả các thân sinh của bác nông phu, cũng có mặt trời trong đó, tương tự như vậy chúng ta cũng sẽ thấy dòng họ, tổ tiên, ông bà, cha mẹ của chúng ta nữa.
Do đó chúng ta thấy nếu không có tất cả các điều kiện kể trên, thì chiếc lá không thể nào có mặt được. Lý lẽ này không có gì là khó hiểu, vì khi chúng ta nhìn chiếc lá, chiếc lá là một phần của trí giác chúng ta. Cho nên quý vị và tôi đều có mặt trong chiếc lá. Có thể nói rằng chiếc lá chứa đựng tất cả, không có gì mà không có mặt trong chiếc lá. Nghĩa là trong chiếc lá đó có:
- Không gian, thời gian, đất nước, khoáng chất, ánh nắng mặt trời, đám mây, dòng sông, hơi nóng, hình ảnh con người, dòng họ, ông bà tổ tiên ...
Mọi thứ nương nhau và mãi mãi có nhau trong chiếc lá này. Mọi thứ có mặt trong nhau. Vì vậy chiếc lá này được làm ra bởi những yếu tố hết sức là quan trọng:
- Tâm thức của chúng ta,
- Bác tiều phu, người làm vườn.
- Ánh nắng mặt trời ...
Chiếc lá không thể nào tạo tác, nếu không có những yếu tố hội đủ, tương tự như con người của mình vậy. Thật sự không có mặt của chúng ta, không có hình hài của chúng ta, nếu không có cha và chỉ có mẹ. Không thể một mẹ mà sanh được chúng ta được, cũng không thể có một mình cha mà có chúng ta được, phải có cuộc hội ngộ đặc biệt tương duyên mới có mặt chúng ta. Chiếc lá ấy tuy rất mỏng nhưng chứa đựng cả vũ trụ trong lòng nó:
- Nhơ và sạch,
- Thơm và hôi,
- Thương ghét,
- Hay và dở,
- Tốt và xấu
Đó là ý niệm của tâm thức của mỗi người chúng ta.ÕNhư một bông hồng mới được cắt vào chưng trong bình, còn xinh tươi và thơm ngát thì chúng ta khen là nó đẹp. Trái lại thùng rác thì đầy dẫy sự hôi hám thì chúng ta nói là nó xấu nó dơ. Cũng như nhiều người trong chúng ta cứ rơi vào tình trạng khen chê:
- Người này thế này, kẻ kia thế kia
- Người này tốt, kẻ kia độc tài
- Người này ganh tỵ kẻ kia ... 
Cách nhìn, cách nói, cách phát biểu vậy là nhìn bề ngoài. Cách nhìn, cách nói phiến diện này nguy hiểm quá. Bởi vì nếu người bình thường nói như vậy thì chẳng chết ai, nhưng nếu người nói đó là ông Vua hay là những người có thẩm quyền về pháp luật, khi nhìn và nói như vậy thì không biết bao nhiêu người rơi đầu, không biết bao nhiêu người lâm vào tình cảnh cửa nhà tan nát. Đó là lý do chúng tôi thường khuyến khích, và nhất là các phật tử thường về Chùa Dược Sư tu học phải thấy cho đàng hoàng, phải hiểu cho rõ ràng để khi chúng ta có phát biểu thì lời phát biểu đó có giá trị, không làm tổn hại người khác. Bởi vì lời phát biểu cố ý, hay là lời nói vô tình của chúng ta có nhiều khi có tác động nguy hiểm, có thể giết chết không biết bao nhiêu ông Phật sơ sinh ở trong lòng của mỗi người. Đó là câu trả lời cho những người thường thắc mắc:
- Tại sao chúng ta ăn hiền ở lành mà cứ gặp những điều không may mắn.
- Tại sao tôi không tạo cái gì xấu ác, cả đời tôi ăn hiền ở lành, mà tôi gặp oan gia trái chủ như thế này.
- Tại sao tôi bố thí làm lành, mà có người cứ hãm hại tui.
- Tại sao người ta lại chửi tôi, trong khi tôi không đá động đến danh dự của ai cả ...
Chính những việc làm vô tình của chúng ta mà tạo ra oan nghiệp. Do vậy người phật tử chúng ta phải hiểu cho rõ ràng, một khi làm vấn đề gì chúng ta phải biết chắc là thật, bởi vì khi có hành động là chúng ta phải chịu trách nhiệm về những gì chúng ta làm. Cho nên mỗi lần quán niệm hoặc thiền quy hướng tịnh độ. Đại chúng đều nghe những lời quán nguyện:
- Chúng con chỉ học lắng nghe, mà không phán xét không phản ứng,
Hay là trong giới vọng ngữ chúng ta nghe:
- Không được nói những điều sai với sự thật. Không được nói những mà mình không biết chắc, không được nói những điều có tính cách chia rẽ và căm thù ...
Đó là cách nhìn sâu sắc không tạo ác nghiệp. Trái lại với cái nhìn phê phán, với sự khen chê rất là nguy hiểm. Nhìn và sống hời hợt như vậy, một lúc nào đó chúng ta đánh mất tất cả những người thân, và cũng tự đào thải chính mình.  
Như chúng ta đã biết nếu một người có cái nhìn sâu sắc không tạo nghiệp thì quá tốt. Nhưng nếu do vì cách nhìn và sống hời hợt mà mất người thân thì chúng ta phải làm sao? Thật sự nếu còn có ý muốn giữ người thân thì chúng ta có thể sử dụng nguyên tắc của người làm vườn. Như trong trường hợp một đóa hoa đẹp, nếu chúng ta chịu khó nhìn sâu sắc chúng ta sẽ thấy rằng chỉ trong vòng năm ba ngày đóa hoa thơm sẽ biến thành rác ngay. Nói thì nói vậy nhưng mà thật sự cũng không cần thời gian nào cả, mà ngay bây giờ nếu chúng ta biết nhìn đóa hoa dưới con mắt quán chiếu là chúng ta có thể thấy được sự có mặt của rác. Bởi vì trong hoa có rác, trong cái đẹp nó đã có cái gì đó tàn tạ. Khi chúng ta biết nhìn như vậy, thì khi nhìn vào thùng rác là thấy có hoa, trong hoa có rác qua nguyên tắc làm vườn. Chỉ trong vòng vài tháng những vật hôi hám kia sẽ biến thành rau cải tươi ngon hay thành những đóa hồng xinh đẹp. Đừng nói ở đâu xa, tại Chùa Dược Sư vào những ngày đầu của mùa xuân. Nhiều phật tử đến Chùa than phiền:
- Thầy ơi, Thầy bỏ phân thúi quá!
Nhưng mà rồi sau đó một tháng, chúng ta thấy hết thúi. Không những vậy mà còn có những ngọn rau thơm ngon xanh tươi, chúng ta  thấy thích liền. Như vậy khi không biết biến chế thì rác đúng là loại hôi thúi dơ bẩn, nhưng mà biết biến chế thì những thúi hôi xấu xa đó trở thành rau cải tươi ngon, hay là những đóa hoa hồng xinh đẹp. Tương tự con người cũng như vậy. Thân thể của chúng ta tuy là đẹp thật, nhưng rồi cũng theo thời gian tháng năm mà tàn tạ khô héo. Nói theo thời gian là cho vui, nhưng thật ra không cần phải đợi đến thời gian nào mới thấy, mà ngay bây giờ trong hiện tại cũng thấy rõ điều đó. Quả thật, mỗi một giờ phút trôi qua là mỗi một giờ phút trưởng thành hay hoại diệt, thì con người của chúng ta cũng theo đó mà đổi thay. Chẳng hạn như bây giờ thì khỏe thật, nhưng ai bảo đảm chúng ta mãi mãi là khỏe mạnh, cho nên chúng ta phải có cái nhìn sâu sắc, là trong đó có tất cả khỏe mạnh, đau yếu, an vui hạnh phúc đau khổ phiền muộn ... và tiến trình này tương tự như thấy hoa trong rác và rác trong hoa không có gì khó khăn.
Như chúng ta đã biết nguyên lý: Rác và hoa nương nhau mà có. Trong hoa có rác, trong rác có hoa, không thể có cái này mà không có cái kia ... Khi nhìn vào sự hôi thúi của rác chúng ta rằng trong đó có những đóa hoa hồng tươi đẹp, hay là có những ngọn rau thơm tươi mát, và nhìn vào những đóa hoa hồng đẹp, những ngọn cây cải tươi mát, chúng ta thấy trong đó có rác. Không có cái nào quý hơn cái nào, cái nào cũng quý như nhau. Hiểu được lý tương quan tương duyên của vạn sự, vạn vật, thì chúng ta không còn bị dính mắc bởi tâm phân biệt, người này giỏi, người kia dở, người này giàu kẻ kia nghèo, cái này dơ, cái kia sạch, cái này đẹp, cái kia xấu, và cũng không còn chạy rong long bong nữa.
Theo nguyên tắc một là tất cả, tất cả là một, hay mãi mãi có nhau để chúng ta thấy cái này làm ra cái kia, không thể có cái này mà không có cái kia.ÕNhìn vào cuộc sống của mỗi quốc gia cũng vậy. Nước này sung túc thì nước kia đói khổ. Cái này có vì cái kia có. Cái sung túc được làm bởi những cái không sung túc. Cái nghèo khổ được làm bởi những cái không nghèo khổ.
Tương tự trong cuộc sống tu học của chúng ta cũng vậy. Có những đạo tràng hưng thịnh, mà cũng có những đạo tràng không hưng thịnh. Đạo tràng này hưng thịnh tại vì đạo tràng kia không hưng thịnh, đạo tràng kia không hưng thịnh tại vì đạo tràng này hưng thịnh. Sở dĩ đạo tràng này hưng thịnh là do vì trên là các Thầy các Cô thương mến lẫn nhau, dưới là các phật tử đồng một lòng tu học, khuyến khích nâng đỡ lẫn nhau không chạy rong long bong hết nơi này sang nơi khác. Khi mà trên các Thầy cô thương mến lẫn nhau, dưới các Phật tử đồng một dạ thệ nguyện theo Phật, thì đạo tràng đó hưng thịnh. Chúng ta đã không làm được như vậy mà còn đứng ngoài la lối phê phán, thì muôn đời chỉ có tạo thêm đổ vỡ chứ không làm nên tích sự gì cả. Nếu chúng ta có tinh thần không trách nhiệm như vậy thì dầu cho chúng ta có mang nhiều cái nhãn hiệu:
- Phật tử tốt phật tử xuất sắc đi nữa
Vẫn trở thành là kẻ phá hoại như thường, bởi vì theo nguyên lý:
- Cái này có thì cái kia có.
Sỡ dĩ phật tử nơi đó có được hạnh phúc êm ấm, là do có một đạo tràng tươi mát. Huynh đệ thương mến lẫn nhau thì cá nhân của mỗi người phải biết cách chế tác tình thân. Nếu với thái độ đứng ngoài phê phán hay là chỉ trích, thì tinh thần này chư tôn đức thường gọi là:
- Tiêu nha bại chủng.
Tức là:
- Tuy là hạt giống có đó, nhưng mầm sống đã bị thúi, không mọc được.
Nếu trong tâm tư chúng ta không có tinh thần phục vụ, chỉ biết đứng ngoài la lối chỉ trích, phê phán ... Nếu một người có những tâm tư như vậy, có lẽ nên đổi, phải đổi, để đời sống của chính mình được thăng hoa hơn. Còn nếu nói về tổ chức, thì mỗi cá nhân phải tập dấn thân phục vụ để tổ chức của mình càng ngày càng tươi mát hưng thịnh thêm.
Từ khuynh hướng này, nếu chúng ta có duyên nơi nào, thì xin đừng vô tình quyên lãng, xin đừng quay lưng bằng kiểu cách đứng ngoài chỉ trích mà chúng ta phải vào cuộc. Vào cuộc bằng cách nếu đạo tràng đó tươi mát hưng thịnh thì chúng ta chỉ làm cho đạo tràng đó càng ngày càng hưng thịnh thêm. Nếu đạo tràng đó chưa tươi mát, chưa được hưng thịnh thì phải ý thức, chúng ta là một phần tử không thế thiếu trong công cuộc làm cho đạo tràng đó tươi mát hưng thịnh. Đừng có một thái độ thấy cái đạo tràng đó èo uộc, chúng ta đạp cho nó dẹp luôn, hay là thấy cái đạo tràng đó chưa hưng thịnh, mình đứng ngoài mình chỉ trích:
- Đạo tràng đó như thế đó, như thế kia ...
Chúng ta càng la lối um xùm, càng chỉ trích thì càng trở thành người vô tích sự và tạo thêm đổ vỡ. Đó là sự thật. Đó là quy luật của xã hội của vũ trụ vạn hữu. Đó là quy luật tất cả là một, hay một là tất cả, hoặc là mãi mãi bên nhau là như vậy. Nhưng dầu cho quy luật nào đi nữa thì cũng giống y như khi nhìn vào chiếc lá. Cho nên chúng ta phải cẩn thận, đừng tự làm khổ bản thân, cũng đừng để bị giam hãm trong ý niệm, đừng để tự cô lập rồi đến một lúc nào đó chúng ta giật mình. Lúc đó mới biết tại sao người ta lại xa lánh tôi. Lúc nào đó chúng ta thấy mình là một người sống cô độc. Chúng ta phải thấu triệt lý tương quan tương duyên, mọi thứ có mặt và mãi mãi trong nhau. Cho nên chúng ta phải chịu trách nhiệm về mọi việc xảy ra chung quanh chúng ta. Nếu tất cả mọi người ai cũng thấy mình có một trách nhiệm thì chúng tôi bảo đảm với quý vị, không ai chỉ trích ai cả, không ai lên án ai cả, không ai chỉ trích người này độc tài người kia ganh tỵ, người kia xấu kẻ nọ tốt ... Mà thấy trách nhiệm là trách nhiệm chung. Theo tinh thần này, người Việt Nam chúng ta có một câu rất hay đó là:
- Quốc gia hưng vong thất phu hữu trách.
Nghĩa là:
Trong lúc nước nhà ly loạn, một người hữu dõng vô mưu cũng phải có trách nhiệm. Phải biết kề vai gánh vác.
Hay nói một cách thực tế hơn nữa:
- Giặc tới nhà đàn bà cũng đánh.
Phải có trách nhiệm như vậy thì quốc gia mới hưng thịnh được, còn nếu chúng ta còn tự đặt mình ngoài vòng kiểm soát, ngoài vòng trách nhiệm thì chúng ta thấy muôn đời chỉ thích chỉ trích hơn là làm việc, còn nếu không chỉ trích nhưng với tinh thần thụ động thì cũng chẳng ra sao cả. Trong một xã hội nào đó mà đầy dẫy những thành phần này, thì xã hội này chắc chắn mất nước. Nếu trong một tổ chức đầy dẫy những thành phần này thì tổ chức đó có nguy cơ không phát triển. Cho nên chúng ta phải chịu trách nhiệm, phải nhận một phần trách nhiệm. Nếu chúng ta đã thấy được trách nhiệm này, thì chúng ta là con người xứng đáng là con người, mạnh dạn sống trong trời đất không sợ ai cả.
Đây là những đau nhức của cả thế gian chứ không phải chỉ của riêng những người nghèo đói hoạn nạn. Nếu một khi mà chúng ta thông được cái lý này rồi, trong khi đó chúng ta thấy những thành phần cứ đứng ngoài chỉ trích thì đau nhức thật. Cho nên phải làm thế nào đó, nếu trong tâm tư chúng ta chưa ý thức được tinh thần trách nhiệm, thì chúng ta nên học nhận lấy một trách nhiệm lớn nhỏ gì đó cho cộng đồng cho quốc gia, cho tổ chức cũng được. Chúng ta phải thấy tự thân có trách nhiệm. Và khi muốn giúp thật sự, chúng ta phải thấy được chính ta trong hoàn cảnh của mọi người, và mọi người có trong chúng ta. Lúc đó chúng ta mới có thể chia sớt với mọi người tất cả gian truân của cuộc đời này, chúng ta có thể làm được việc đó khi đã có tinh thần trách nhiệm.
Lối suy tư này tuy đơn giản thật, nhưng nếu hằng ngày chúng ta không biết sống đời sống có chánh niệm, thì chúng ta cũng sẽ khó nuôi dưỡng được sự vững chãi đó. Như vậy chúng ta phải thực tập thiền quán trong mọi sinh hoạt của đời sống để giúp chúng ta có đủ sáng suốt, ý chí và kiên nhẫn để đối diện với mọi thăng trầm. Làm được như vậy thì chúng ta là những nhân tố trung kiên cho việc xây dựng hòa bình an lạc. Lúc đó đi tới đâu chúng ta cũng gieo trồng và tưới tẩm những hạt giống hiểu biết và thương yêu đến đó, thay vì gieo tưới những sự hiểu lầm, hận thù, nghi kỵ, và chửi bới lẫn nhau.  
Để thực hành việc này, trước và trên hết khi muốn hiểu một điều gì, chúng ta không thể đứng ngoài và quan sát nó. Chúng ta phải đi sâu và hòa nhập làm một với nó, thì chúng ta mới có thể hiểu được. Chẳng hạn như khi muốn hiểu một người, thì chúng ta phải ở trong da thịt họ, đau nỗi đau của họ, có cái oan ức như cái oan ức của họ, và vui niềm vui của họ thì chúng ta mới hiểu họ trọn vẹn. Như vậy, muốn thấy rõ mọi việc, chúng ta cần phải nhìn sâu vào lòng sự vật.ÕNhư khi chúng ta bơi lội trong dòng sông trong mát, chúng ta muốn cuộc bơi lội đó đẹp tươi mát thoải mái, thì chúng ta phải có khả năng nhìn thấy mình và dòng sông. Nếu chúng ta muốn tắm gội trong dòng sông, uống nước dòng sông hay đi dạo chơi ven sông thì chúng ta phải biết nhìn dòng sông như nhìn chính chúng ta để cảm được những vui buồn, thất vọng hay thiếu sinh lực của dòng sông. Nếu chúng ta không cảm được những gì sông núi cảm, thì những cỏ cây hay chim muông cầm thú dần dần sẽ chết và lúc đó chúng ta sẽ mất an lạc.
Cũng vậy sống và tu học trong một đạo tràng mà không hiểu được Thầy dạy đạo, không thấy thân thiện với những bạn đạo của mình, trái lại nay còn nghe lời người này, mai nghe sự khuyến dụ của người khác, thì trước nhất chính bản thân của mình mất điểm tựa. Bởi vì chúng ta đã không tin ông Thầy dạy đạo rồi thì tin ở ai, mà chúng ta đã không có thể thân cận với những người bạn đạo, thì chúng ta còn sống được với ai? Như thế là không có sự hỗ trợ, nuôi dưỡng sự trưởng thành và phát triển của tổ chức mà trái lại còn bị bào mòn những gì được coi là tươi mát thánh thiện, mà qua đó tình Thầy trò, đạo bạn vốn được coi là cao quý thì rất là khó sống cho an lạc. Nếu không có sự hiểu biết và dấn thân tích cực thì chính chúng ta đã tự tàn phá hoàn cảnh thánh thiện chung quanh. Tự chôn mình trong cái vỏ chật hẹp của mình chỉ vì chúng ta mãi lo trau chuốt cái thiển cận nhỏ bé của mình, để cuối cùng tự chúng ta phá hủy cái đạo lý an lạc giải thoát, điều mà mọi người ưa chuộng.
Đã đến lúc chúng ta phải trở về con người thật của chính mình, một con người hòa đồng trong đại thể, mà qua đó hình hài nhỏ bé nhưng mà hội đủ cả sông núi, rừng cây, ánh mặt trời, bầu khí quyển...  Chúng ta phải hành động gấp rút để còn có hy vọng cho ngày mai, đừng chờ đừng hẹn.
Ý thức như vậy thì chúng ta mới thấy tất cả mọi con người trong xã hội, ai cũng là người thân của mình, và thiên nhiên là bà mẹ của chúng ta. Chỉ vì sống xa người thân cho nên chúng ta thấy cô độc, chỉ vì xa thiên nhiên tức là bà mẹ muôn thuở cho nên chúng ta sinh bệnh. Một số chúng ta sống trong những appartement làm bằng xi măng và thép cứng, nên không còn cơ hội tiếp xúc với trời đất, không có cơ hội tiếp xúc với cây cối, núi rừng thiên nhiên. Và như vậy màu xanh tức là diệp lục tố, nó thiếu trong cuộc sống của chúng ta, cho nên cả thành phố ảm đạm. Nếu mà thành phố đó không có cây xanh tươi. Kể cả con người của chúng ta cũng thấy héo mòn khi thiếu những cây cảnh. Tuy nhiên điều đáng mừng, chúng ta có phước duyên sống ở tại tiểu bang Washington State đặc biệt là thành phố Seattle nơi được mệnh danh là cao nguyên tình xanh. Ở nơi đây cây cối luôn luôn xanh tươi quanh năm suốt tháng. Mọi người ai cũng đẹp, ai cũng tươi tại vì cây cảnh tốt đẹp tươi mát quá. Như vậy đối với thành phố mà không có cây cối màu xanh thì thành phố đó trở nên ảm đạm thê lương. Con người không có màu xanh con người cũng trở nên khô cằn.
 Trong tinh thần mãi mãi có nhau, chúng ta phải ý thức rằng, trong cuộc sống của chúng ta phải có sự hài hòa giữa con người và con người, giữa con người và những sinh loại khác, cũng như giữa con người và thiên nhiên theo nguyên tắc tương quan tương duyên để tồn tại. Nếu không hiểu được lý lẽ này thì chẳng bao lâu chúng ta cũng sẽ lâm vào tình huống bi thảm cô độc. Cho nên chúng ta phải thấy rõ từng hành động của chúng ta làm để bảo vệ môi trường chung quanh, để bảo vệ người thân của chúng ta.
Quả thật như vậy, xin xác định một lần nữa, khi nhìn vào thùng rác, chúng ta phải thấy được hoa, xà lách, cà chua, dưa chuột sẽ mọc lên từ đó. Cho nên khi vứt một cái vỏ chuối vào thùng rác, chúng ta biết là vỏ chuối ấy sẽ được biến thành hoa và rau cải ngay sau đó không lâu. Còn khi ta vứt một cái bao ny lông vào thùng rác, chúng ta thấy nó rất khó tiêu. Nếu cần tiêu để biến chế thành hoa trái thì cũng phải đợi cho tới mấy chục năm sau rồi mới biến thành rác và thành hoa. Cho nên cái hay nhất nếu chúng ta có vứt vào thùng rác thì vứt cái gì đó để nó dễ tiêu hóa. Điều đó muốn nói rằng con người chúng ta không nên cứng đầu, khó chịu ... Trái lại phải tập hài hòa với mọi người. Đừng có những luận điệu xuyên tạc, ương ngạnh không chấp nhận hài hòa với những người chung quanh chúng ta, thì như vậy chúng ta là loại sản phẩm khó tiêu hóa. Mà khó tiêu thì đương nhiên chúng ta không thể nào chế tác tình thân để làm chất liệu sống đẹp với mọi người. Hành động này chính là sự thực tập thiền quán. Chỉ bằng sự thực tập chánh niệm, thì chúng ta mới có thể giữ gìn và bảo vệ sự tương quan với mọi người, để cùng nhau thể hiện chân lý một là tất cả, tất cả là một hoặc mãi mãi có nhau.
Có chánh niệm trong từng hành động, trong từng giây phút là chúng ta đã và đang xây dựng hòa bình hạnh phúc cho hiện tại và tương lai. Cho nên đừng lên án người khác:
- Tại sao không ai kiến tạo hòa bình!
Không cần phải lên án bất cứ một ai cả. Nếu không có ai kiến tạo hòa bình thì chúng ta là người có trách nhiệm kiến tạo hòa bình, mà muốn tạo hòa bình là chúng ta phải có chánh niệm từng giây từng phút. Có chánh niệm soi sáng, chúng ta trở nên dè dặt hơn trong việc dùng những sản phẩm để bảo vệ môi trường sống chung quanh, và dè dặt không nên lên án bất cứ một người nào một cách bừa bải, vì đó là bước cơ bản đưa đến an lạc và hạnh phúc thật sự.ÕCó được như vậy là chúng ta phải luôn luôn nuôi dưỡng chánh niệm. Chính vì vậy mà người phật tử chúng ta luôn luôn thực tập chánh niệm, điều đó quý phật tử không lạ lùng gì khi mà mỗi khóa tu tất cả mọi người chúng ta luôn luôn thực tập ăn cơm, uống nước chánh niệm:
- Phật dạy trong bát nước
Có rất nhiều chúng sanh
Nên phải luôn chánh niệm
Cầu tất cả siêu thăng.
Có nước uống, có cơm ăn chúng ta biết mùi vị của gạo thơm ngon, nhưng mà chúng ta đừng quên rằng ai là người chịu sương gió, đắng cay để chúng ta có được thức ăn thơm ngon này. Cho nên ngồi vào trong bàn ăn sạch sẽ sang trọng, chúng ta phải nhớ tới những giây phút đắng cay của những bác nông phu đã tạo ra những thức ăn này. Chúng ta là người may mắn có đủ cơm ăn áo mặt, trong khi mỗi ngày ở các nước Phi Châu nghèo có rất nhiều trẻ em chết vì đói hay thiếu dinh dưỡng. Cho nên khi nhìn kỹ vào các dĩa thức ăn, chúng ta thấy có Mẹ, có Cha, trái đất của ta, thấy những người nông dân cần cù, thấy cả những người không có cơm ăn áo mặc, đang sống lây lất nơi đầu đường xó chợ, và thấy tất cả.  
Ở các nước văn minh giàu có, văn minh như ở Hoa Kỳ, thực sự chúng ta có ít người biết được cuộc sống lam lũ ở miền quê, tại vì bao quanh chúng ta là đô thị. Nhưng mà chúng ta biết nước Mỹ hay là Âu Châu thường thường quen ăn nhưng lúa gạo và những thực phẩm khác nhập cảng từ các nước nghèo khổ chẳng hạn như:
- Cà phê từ Columbia,
- Gạo thơm từ Thái Lan,
Gần đây và có lẽ những ngày sắp tới thì tôm cá được nhập từ cảng Việt Nam. Theo như một số dữ kiện cho hay rằng trẻ em kể cả người lớn các nước đó rất có thể chưa bao giờ nếm những thứ bổ béo như vậy. Tại vì những nước xuất cảng đó đa số họ xuất cảng những gì thơm ngon béo bổ để lấy ngoại tệ, thành ra nhiều khi người dân ở xứ đó họ không được ăn. Quả thật như vậy, chúng tôi có dịp nói chuyện với những đạo hữu đi định cư ở Mỹ theo diện HO. Các vị nói rất là dễ thương:
- Bạch Thầy, qua được bên Mỹ con mới được ăn con tôm chứ còn ở Việt Nam con chỉ ăn đầu tôm thôi.
Lý do là vì họ cắt cái đầu họ đem đi bán tại các chợ địa phương, còn mình tôm họ đem xuất cảng. Lẽ tất nhiên đối với những người ở Việt Nam hay ở các nước trên thế giới họ có thể ăn được nhưng đối với những người này giàu có sang trọng mới đủ khả năng, đủ điều kiện mà mua những thức ăn béo bổ như vậy. Còn đại đa số dân nghèo không có điều kiện. Những người nhà giàu họ ăn những thức ăn hạng sang. Những người nhà nghèo chỉ được ăn những thứ hạng bét, còn đồ tốt thì để dành để xuất cảng để nhà nước thu ngoại tệ. Có nhiều gia đình phải cho con cái đi ở đợ cho những nhà giàu để chúng được ăn uống đầy đủ. Thực trạng này, nếu quý vị xuất thân ở tại Việt Nam, thì không ai là không biết. Có nhiều khi làm chỉ để được ăn no chứ không có tiền, nhiều hoàn cảnh bi đát như vậy.
Nghĩ đến các em thiếu may mắn đó, nghĩ tới những người nghèo đói đó mỗi khi chúng ta ngồi ăn cơm, và sống trong chánh niệm chúng ta chắp tay lại trong mỗi bữa ăn:
- Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay trăm phần.
Chúng ta ý thức được sự may mắn của mình, và một ngày kia nếu có thể, chúng ta sẽ tìm được giải pháp để xóa bỏ nạn bất công đang xảy ra khắp nơi.ÕNếu chúng ta có điều kiện chúng ta cũng nên giúp những người thiếu may mắn đó.
 Nhân tiện đây một lần nữa để kiên định khuynh hướng sống trong chánh niệm. Xin nhắc lại cho đại chúng mỗi lần ăn cơm mọi người phật tử phải thực hành năm quán:
- Thức ăn này là tặng phẩm của đất trời và công phu lao tác cho mọi người.
Chúng ta nhớ như vậy để tưởng nhớ đến giữa chúng ta và những người lao tác cực khổ.
- Xin nguyện sống xứng đáng để thọ nhận thức ăn này.
Có nghĩa là chúng ta phải sống một cuộc sống cho đàng hoàng, đừng rong ruổi, đừng làm con người vô tích sự trong xã hội, có như vậy mới xứng đáng ăn để sống.
- Chỉ ăn và xin ngăn ngừa những tật, nhất là tật ăn uống không có điều độ.
Chúng ta phải tập ăn uống có điều độ, một phần chúng ta giữ để có chánh niệm, một phần là để chúng ta giữ cho cơ thể khỏe mạnh.
- Chỉ xin ăn những thức ăn có tác dụng nuôi dưỡng bản thân và ngăn ngừa những tật bệnh.
Nghĩa là chúng ta ăn không cần cầu kỳ mà chỉ ăn để mà sống, không quá sang. Có nhiều người ăn buổi cơm như vậy năm mười ngàn đồng, năm mười ngàn đồng đó để chúng ta làm rất nhiều việc. Ăn một bữa cơm hai ba đồng đủ sống thì cũng được rồi.
- Vì muốn thành tựu sự nghiệp hiểu biết và thương yêu nên thọ nhận thức ăn này.
Năm quán này mặc dầu nó đơn giản, nhưng chúng ta áp dụng trong cuộc sống thì chúng ta thấy trong đó có một cái gì đó hay, siêu tuyệt vượt ngoài sự suy nghĩ thông thường, mà những ai có thực tập chúng ta mới thấy được. Trong cuộc sống gia đình, là người phật tử hay không phải phật tử, trong chiều hướng này nếu có thể được chúng ta nên thực tập trước mỗi bữa ăn, nếu quý vị không thuộc năm quán thì mỗi gia đình nên cử một người đại diện, người đại diện đó chỉ cần nâng chén cơm lên và nói.
- Hôm nay trên bàn có nhiều món ăn rất ngon. Con rất biết ơn mọi người mọi loài đã cho con và gia đình con những món ngon này. Con biết rằng có rất nhiều người đang đói khổ. Nhưng mà con và gia đình được may mắn có được thức ăn này.  
Phải biết rằng, chúng ta là những người may mắn đến được bến bờ tự do, và đang ăn những hạt gạo thơm mọc từ đất Thái, trong khi đó có thể nhiều người Thái chưa bao giờ được ăn thứ gạo này. Chúng ta đang ăn những tôm cá thật tươi, trong khi đó có thể có nhiều người ở tại Việt Nam chưa bao giờ được ăn những thứ này. Tương tự những nhu yếu phẩm khác nhập cảng từ các nước trên thế giới vào Hoa Kỳ cũng vậy. Có thể nói đối với những nước chậm tiến có nhiều người trên thế giới chưa bao giờ được ăn những món ăn ngon và bổ như chúng ta đã và đang thọ dụng. Cho nên trong lúc ăn chúng ta thực hành năm quán để nhớ ơn những người đã tạo tác ra thức ăn này, đồng thời cũng cầu nguyện cho tất cả chúng sanh được no ấm là điều hợp lý. Vì ý thức như vậy cho nên đối với bản thân, trong đời sống hằng ngày, cách thức ăn uống và tiêu thụ phải biết là có ảnh hưởng lớn đến người thân của chúng ta. Quả thật, nếu trong túi tiền của người thân có chừng đó tiền, mà chúng ta tiêu xài phung phí nhiều hơn thì đương nhiên làm cho người thân chúng ta khổ. Là người phật tử có tu học, hàng ngày chúng ta làm điều gì cũng phải biết là có quan hệ mật thiết đến tình trạng an bình hạnh phúc của những người chung quanh. Ý thức được như vậy, chúng ta sẽ có an lạc ngay trong giây phút ta đang sống.
Như vậy thực tập giáo lý giải thoát giúp chúng ta nhìn sâu vào sự vật, nhìn sâu vào chính con người chúng ta để thấy rõ chúng ta cần phải chuyển hóa ta như thế nào, và làm thế nào để thay đổi tình trạng bi đát của người thân và những người chung quanh. Chư tôn đức dạy:
- Thay đổi cách nhìn là chúng ta thay đổi hoàn cảnh bên ngoài.
Quả thật hoàn cảnh bên ngoài đều do tâm thức chúng ta tạo ra, hoàn cảnh bên ngoài phản ảnh từ nơi tâm thức của chúng ta. Cho nên thay đổi cách nhìn là chúng ta thay đổi hoàn cảnh. Từ đó chúng ta thấy  sống có chánh niệm, chúng ta sẽ thấy rằng bản chất lên án, phê phán, chỉ trích là tệ hại. Là người học Phật chúng ta phải trách nhiệm đừng để tệ hại nó xuất hiện, mà phải đem an lạc đến cho mọi người. Khi chúng ta bắt đầu thấy được trách nhiệm của mình, thì chúng ta cũng phải khuyến khích mọi người cùng giữ gìn bảo vệ sinh môi và giữ gìn bảo vệ tâm thức cộng đồng, và bảo vệ tâm thức của mỗi thành viên ở trong gia đình. Chúng ta phải tìm nơi nương tựa tu học với những người có đời sống tâm linh vững chãi mà chúng ta có thể tin cậy và nương tựa. Vì thế chúng ta phải thật lòng, sáng suốt lắng nghe vị Thầy dạy đạo hướng dẫn. Sự lắng nghe này không phải vì sự tử tế lễ phép, và vẻ hào hoa phong nhã, rộng lượng bề ngoài mà là vì vị Thầy đang đi cùng đường với chúng ta, đó là con đường chân thiện mỹ. Bằng vào sự hài hòa dễ dãi, nhưng không đi cùng đường thì không thể chấp nhận được.
Nói tóm lại, chúng ta ai cũng cần hòa bình, cần an lạc. Trong khi trạng thái hòa bình và an lạc tất cả đều đặt trên nền tảng ở sự tôn trọng sự sống của mọi người và mọi loài. Do vậy mà chúng ta cũng phải nhận thức rằng, là con người ai cũng biết vui, biết buồn, ai cũng biết đau khổ, và ai cũng biết cần hạnh phúc. Mà không phải chỉ có con người biết vui, biết buồn, biết đau khổ, biết cần hạnh phúc mà kể cả cây cối, đất đá cũng biết vui, biết buồn, biết đau, biết hạnh phúc và cũng cần sự sống. Vậy thì khi mà chúng ta làm ô nhiễm không khí và nước, môi trường sống chung quanh thì không những chúng ta làm hại sức khoẻ của chính mình, mà còn làm hại các loài khác. Cũng vậy, khi mà chúng ta lên án, gieo rắc những hận thù có tính cách chia rẽ trong cộng đồng nơi mà chúng ta đang tu học hay là trong gia đình nơi mà chúng ta đang sống, thì chính chúng ta đã tàn phá cuộc đời của chính mình, làm hại sức khỏe của mình, và còn làm hại đời sống trong sạch của người khác. Với sự suy tư đó chúng ta phải nên sử dụng phương pháp làm vườn, cách chúng ta trồng trọt, cách chúng ta sử dụng phân rác, nó tương tự như cách đối đãi với nhau trong cuộc sống hiện tại, tất cả đều có tác dụng hỗ tương lẫn nhau. Do vì chúng ta không hiểu cho nên chúng ta không làm, hay hiểu nhưng với tâm tư cố chấp cho nên chúng ta cũng không làm. Vậy thì bây giờ chúng ta hãy gạt bỏ hết những thành kiến, mọi cố chấp mọi sai lầm, để chúng ta thực hiện một cuộc chuyển hóa. Nếu có lúc người làm vườn phải chuyển hóa những phân rác để có những đóa hoa tươi đẹp, thì chúng ta phải biết chuyển hóa những hành động xấu của chúng ta trở thành một con người thánh thiện. Khi chúng ta biết chuyển hóa, biết bảo vệ thân tâm là chúng ta đã biết giữ gìn sinh môi một cách sâu sắc và rộng lớn. Biết bảo vệ thân tâm là chúng ta đã đặt sự quan hệ tương quan tương duyên giữa chúng ta và người thân, giữa chúng ta với cây cỏ, giữa chúng ta và những sinh vật khác kể cả hữu tình hay vô tình trong vũ trụ vạn hữu. Chúng ta phải biết bảo vệ và giữ gìn thân tâm, không để cho những chất độc của sân, hận, tật đố ... lan tràn khắp nơi, mà qua đó gần nhất là đừng để đụng chạm đến người thân của chúng ta. Làm được như vậy là chúng ta đã biết bảo vệ và giữ gìn an lạc cho gia đình, cho cộng đồng nhân loại, cho tổ chức nơi mà chúng ta tu học cần phải có vị Thầy, có bạn đạo để chúng ta nương tựa trong cuộc sống tâm linh. Đây là nguyên tắc: Một là tất cả, tất cả là một, hay là Mãi mãi có nhau.
--o0o--