Bình Thường Là Ðạo
Bài thuyết pháp tại Chùa Dược Sư
Quảng Nhuận Ghi
--o0o--
 
Kính thưa đại chúng, hôm nay là ngày 28 tháng 05 năm 2001, hôm nay là ngày thứ ba của khóa tu mùa xuân năm 2001. Hôm nay chúng tôi muốn giới thiệu đến quý vị bài pháp: Bình Thường Là Ðạo.
Tuy nhiên trước khi đi vào chi tiết bài pháp hôm nay, chúng tôi xin hầu chuyện với quý vị một câu chuyện đạo:
- Ðạo Nguyên là một thiền tăng Nhật Bản. Khi mới sang Trung Quốc, ông lưu dưới thuyền của một vị thương khách.
Hôm nọ, gặp một vị sư già, trông nom về việc bếp núc trong Chùa A Dục Vương đến thuyền mua nấm. Ðạo Nguyên mời ông sư dùng trà và thăm hỏi:
- Sao Thầy không lo việc toạ thiền, tụng kinh, mà chỉ chuyên bếp núc, lại lặn lội đi xa để mua nấm như thế nầy.
Vị sư già cười lớn và bảo:
- Này ông khách Nhật Bản, thật ông chưa biết gì là học đạo, tu hành cả.
Ðạo Nguyện chợt nhận ra sự sai lầm của mình và từ đó, ông có một quan niệm về chữ tu hành mới mẻ và thực tiển hơn.
Khi đã thành một thiền sư chính hiệu, Ngài Ðạo Nguyên viết trong quyển hành trì, những dòng như sau:
- Hành trì hằng ngày là báo tạ ơn lớn của Thầy, Tổ.
Thông thường chúng ta cứ nghĩ rằng tu có nghĩa là cạo tóc, ăn chay, tọa thiền, tụng kinh lễ Phật... mới gọi là tu. Còn ngoài ra các động tác khác trong đời sống thường ngày như ăn cơm, mặc áo, tiếp chuyện, quét nhà, gánh nước, đều là không phải tu.
Chính vì thế mà chúng ta thường hành trì thành kính trang nghiêm rất mực trong thời gian tu học, và xả giàn trong những lúc không tu. Từ hoà nhẫn nhục trong khi toạ thiền, lễ Phật, và náo loạn cau có, nói sùi bọt mép trong lúc không tu.
Quan điểm sai lầm đó không phải chỉ có Ngài Ðạo Nguyên và chúng ta vấp phải mà thuở xưa, các vị Tỳ Kheo sống với thời Đức Phật cũng vậy. Do đó Đức Phật đã nhắn nhủ với chúng ta rằng:
- Nầy các Tỳ Kheo! các con phải tỉnh giác khi đi, khi đứng khi nằm, khi ngồi....
Hiểu được điều nầy, chúng ta mới thấy thời giờ tu hành của mình thật là dồi dào và đạo tràng của chúng ta cũng hết sức rộng rãi. Nơi điện Phật, trong tịnh thất, hay ngoài ruộng rẩy chúng ta cũng có thể dụng công toạ thiền, và không mất công phu hạ thủ trong lúc nấu cơm gánh nước, cuốc đất, trồng rau.. Hành động nào cũng cần thiết và quan trọng như nhau, cũng là báo ân Thầy Tổ, là cúng dường chúng sanh hết.
Như vậy việc kiên trì giữ gìn, theo dõi hay biết những hành động của mình là điều kiện thiết yếu giúp cho sức mạnh của định tâm càng thêm mạnh mẻ. Chúng ta phải hay biết những hành động cụ thể của chính mình trong từng giây phút, từ thời điểm nầy đến thời điểm khác đừng để gián đoạn.
Nếu được như thế thì chánh niệm được thiết lập. Liên tục giữ gìn hành động lời nói việc làm của chính mình một cách nghiêm mật, thì tự chúng ta ngăn ngừa phiền não, không cho những phiền não như:
- Tham lam,
- Sân hận,
- Si mê,
Ba độc xâm nhập vào tâm và lôi chúng ta đi đến chỗ sai lầm. Khi chánh niệm mạnh mẻ thì phiền não không thể khởi sinh, khi tâm thoát khỏi phiền não thì chúng ta sẽ nhẹ nhàng như trút bỏ gánh nặng và đầy an vui, hạnh phúc.
Hãy làm mọi điều cần thiết để duy trì chánh niệm. Do vậy, mỗi lần chúng ta chỉ làm một công việc, không nên làm hai ba công việc cùng một lúc. Thí dụ:
- Chúng ta đang tham dự khóa tu vừa nghe pháp, vừa hoà mình với đại chúng trong khóa tu, nhưng cùng một lúc chúng ta lại để micro phone trong tai để nghe pháp từ trong băng casset, vì cho rằng mình nghe pháp nhiều đều có lợi ích cho sự tu tập.
Quan niệm như thế là sai lầm. Thật ra nghe pháp nhiều là tốt, nhưng cũng phải cẩn thận, bởi vì cùng một lúc chúng ta không thể nào thu nạp vừa tụng kinh, niệm Phật và ngồi thiền cùng một lúc. Ngay cả ở nhà chúng ta cũng không thể làm được như thế, đành rằng chúng ta có quyền tụng kinh, niệm Phật và ngồi thiền, thì huống gì trong lúc tham dự một khoá tu học. Trong tinh thần duy trì chánh niệm là không đúng. Vì thế trong chiều hướng duy trì chánh niệm mỗi khi thay đổi đề mục, chúng ta phải ghi nhận từng chi tiết một với thận trọng và tỉ mỉ tối đa.
Sau khi ngồi thiền, muốn đứng dậy, chúng ta chỉ nhận ý định mở mắt. Sau đó chỉ nhận những cảm giác xảy ra khi mí mắt bắt đầu di động. Ghi nhận tay nhắc lên khỏi đùi...
Suốt ngày chúng ta phải ghi nhận mọi động tác xảy ra, dù đó là mọi động tác nhỏ nhặc nhất. Không phải chỉ ghi nhận bốn động tác chính: Ði, Ðứng, Nằm Ngồi mà tất cả các động tác khác như nhắm mất, quay đầu, mở cửa, bật đèn... đều phải được chú tâm ghi nhận.
Ngoài giờ ngủ ra, chánh niệm phải được duy trì liên tục trong mỗi lúc.
Sự liên tục chánh niệm chặc chẻ như vậy, cho nên chúng ta không có thời giờ để liên tưởng, do dự, suy nghĩ, phán đoán hay so sánh với những điều mình đọc trong sách thiền trước đây. Chỉ cần để ý đơn thuần mà không thêm gì cả.
Hành thiền hay giữ gìn chánh niệm chẳng khác nào tạo ra lửa. Ngày xưa khi chưa có hộp quẹt, lửa được tạo ra bằng cách là tạo hai thanh cây cọ sát vào nhau. Người ta liên tục cọ cho đến khi bật lửa ra và bắt vào bùi nhùi để sẵn. Nếu chỉ cọ hai thanh củi vào nhau chừng vài cái lại dừng, rồi tiếp tục cọ vài cái, rồi lại dừng nữa... cứ như thế thì chẳng bao giờ có lửa cả.
Nhiều thiền sinh hành thiền rất khá trong buổi đầu, ghi nhận đề mục thật chánh niệm, nhưng được một lát, lại bắt đầu suy nghỉ tính toán. Thiền sinh mỗi lần có một chút kinh nghiệm mới lại bắt đầu suy nghỉ so sánh:
- Không biết ta đạt đến tuệ nào rồi.
Một số khác thì không có kinh nghiệm, chỉ suy nghĩ băng khoăn lo lắng những chuyện quen thuộc bình thường, đại loại như:
- Hôm nay ta cảm thấy mệt, có lẽ là ngủ chưa đủ, hay là tại ta ăn quá nhiều, chắc là cần phải nghỉ một lát chân ta bị đau, không biết có bị sưng lên hay không. Ðiều nầy có thể là do ảnh hưởng đến việc hành thiền của ta, có lẽ ta cần mở mắt ra để xem sao...
Ðó là những do dự, mà một người thực hiện chánh niệm cần phải loại trừ. Muốn thực hiện được chánh niệm, điều cần thiết phải có những yếu tố hổ trợ tốt. Có bảy điều kiện thuận lợi cho việc thực hành quán chiếu:
01- Phương Tiện Ðầy Ðủ:
Nơi hành thiền cũng như những khu vực gần đó phải có phương tiện đầy đủ: Chẳng hạn như nước dùng, điều kiện vệ sinh tốt, an ninh, không nhiều muổi mòng, thú dữ..v... Một nơi có thể đạt đươc tuệ giác tốt đẹp.
02- Ðịa Ðiểm Thuận Lợi:
Nơi thực tập thiền quán đừng gần xóm làng quá, vì gần xóm làng quá sẽ ồn ào và dễ bị phóng tâm. Cũng đừng xa xóm làng quá, vì xa xóm làng phương tiên di chuyển khó khăn hơn, cũng là một điều trở ngại cho một số người có lòng muốn tu, nhưng thiếu phương tiện. Nên tránh những nơi có thể làm cho sự định tâm của mình bị sút kém, nghĩa là những nơi quá nhiều hoạt động và bận rộn làm cho tâm bị tán loạn, khó tập trung vào đề mục. Tóm lại, địa điểm cần có sự an tịnh tối thiểu, nhưng đừng quá xa xóm làng, vì ở quá xa xóm làng thì thiếu phương tiện nên cũng trở ngại cho việc hành thiền.
03- Dinh Dưỡng Cần Thiết:
Trong những lúc tu tập thức ăn phải được đầy đủ. Dĩ nhiên cũng vừa phải, đừng để bị phân tâm vì thức ăn.
04- Thắc Mắc Cần Ðược Giải Ðáp:
Nghe pháp là điều thích hợp. Khi có điều gì trở ngại trong việc hành thiền thì nên hỏi ý kiến thiền sư để thiền sư điều chỉnh giúp chúng ta dễ dàng tiến bước trên đường thiền.
05- Thực Tập Nhiều:
Nhưng nên nhớ, cái gì quá nhiều thì không tốt. Trong khi hành thiền mà bạn bàn luận giáo pháp quá nhiều thì sự định tâm của bạn cũng bị phá vỡ. Ngay cả các bài pháp của thiền sư cũng cần được thẩm định xem có đem lại lợi ích cho sự định tâm của mình hay không. Một bài thuyết pháp cho thiền sinh đựợc coi là có hiệu quả:
- Sau khi nghe bài pháp tâm định đã có, và tâm định càng thêm vững chãi.
- Sau khi nghe bài pháp nầy, tâm định chưa có, thì được tâm định.
06- Nói Vừa Ðủ:
Trong Khoá thiền, lời nói nên được giới hạn. Không nên qua dài dòng mà chỉ nói những vấn đề quan trọng và cần thiết. Thiền sinh trong một khoá thiền tích cực nên tránh nói chuyện. Tránh nói chuyện càng nhiều càng tốt, nhất là nói chuyện thế sự. Ngay về việc bàn luận giáo pháp một cách nghiêm túc cũng không thích hợp trong lúc hành thiền tích cực. Tránh luận bàn giáo pháp giữa các thiền sinh trong khoá thiền.. Trong khóa thiền cũng không nên nói chuyện hay bàn thảo về thức ăn, chỗ ở công việc, chính trị, kinh tế ..v...v.. Ðây là những lời nói không bổ. Mục đích sự cấm đoán nầy là để tránh phóng tâm. Ðức Phật với tình thương sâu xa Ngài dạy:
- Thiền Sinh hành thiền tích cực thì phải thận trọng giữ gìn lời nói. Nói chuyện nhiều thường xuyên bị phóng tâm nhiều.
Dĩ nhiên nhiều chuyện thật sự cần thiết thì nên nói, nhưng cũng không vượt quá những gì cần nói. Chúng ta cũng phải đặc hết chánh niệm vào tiến trình nói. Trước tiên là ý muốn nói. Tư tưởng sanh khởi trong tâm về những gì cần nói thì phải nên nói như thế nào. Chúng ta nên ghi nhận và nên niệm thầm mọi tư tưởng khởi sinh. Tâm chuẩn bị nói và sau đó tác động nói bao gồm những chuyển động vật chất. Sự chuyển động của môi và mặt những cử chỉ đi kèm đều là mục đích để chánh niệm.
07- Vâng Lời:
Kinh điển có dạy rằng, dù chúng ta có học hành giỏi dắn và kinh nghiệm đến đâu, nhưng trong thời gian hành thiền phải có thái độ như mình không thông hiểu gì về lãnh vực sở trường của mình và luôn luôn vâng lời vị Thầy đang hướng dẫn. Khi chúng ta không rành về lãnh vực nào, thì chúng ta không xen vào. Ngay cả khi chúng ta thành thạo, có thẩm quyền cũng như từng trải về một lãnh vực nào đó, nhưng nếu không có lời yêu cầu thì chúng ta cũng không nên xen vào.
            Trước khi kết thúc bài pháp hôm nay tôi xin kể cho đại chúng một câu chuyện, Ðức Sơn Thiền Sư thượng đường bảo:
- Hôm nay không ai được thưa hỏi hết, ai thưa hỏi sẽ ăn 30 hèo.
Một vị tăng bước ra lễ bái, liền bị ăn 30 gậy. Vị Tăng Thưa:
- Con chua thốt tiếng nào, vì sao hoà thượng đánh con?
Thiền Sư Ðức Sơn hỏi:
- Ông người xứ nào?
Vị Tăng đáp:
- Con người Triều Tiên.
Ông khi chưa xuống thuyền đã đáng ăn 30 gậy rồi.
Ðây là một lối tiếp khách mất lịch sự, thất nhân tâm, thất nghi lễ mà các thiền sư thường dùng, khác hẳn với lối tiếp ngọt ngào của chúng ta ngày nay. Vậy mà điều lạ lùng là lối xử sự của các Ngài lại chuyển mê khai ngộ cho thiền sinh.
Trong chiều hướng Bình Thường Là Đạo, nhà thiền không bằng lòng cho chúng ta buông cái nầy bắt cái kia, chạy tới chạy lui như con thoi, mà bắt buộc chính mình phải quay lại, nhìn thẳng vào mình, đồng thời phải theo dõi quán sát tất cả mọi diễn biến trong từ chính bản thân, ngoài là hoàn cảnh và tất cả những người chung quanh. Có tỉnh thức như vậy chúng ta mới ghi nhận tất cả những chuyển trong tâm thức một cách linh động, nếu không chúng ta nghĩ Phật nhà không linh, cho nên cứ đi cầu Thích Ca ngoài đường. Của báu của mình không đếm xỉa tới, lại đi rong ruổi ăn mày khắp hang cùng ngỏ hẻm ... nên vừa bước chân rời bỏ quê hương, xuống thuyền tha phương cầu thực như vị tăng kia là đã đáng ăn 30 hèo rồi...
Nói tóm lại, dù trong hoàn cảnh lúc nào cũng vậy, nhất là trong một khoá thiền tu tập, thiền sinh cần phải có nhiều hổ trợ để dễ dàng phát triển chánh niệm và định tâm. Thiền sinh tránh xa mọi thế sự, chạy tới chạy lui, lăng xăng, lộn xộn. Về phần tự thân, thiền sinh khi đã sống chung với tập thể đông người, thì cũng phải xét xem những hành động của mình đừng để có những ảnh hưởng bất lợi đến việc hành thiền của những người khác. Cử chỉ thô tháo, hay gây tiếng động, có thể quấy rầy người khác cần phải loại bỏ. Ðiều mà thiền sinh cần nhớ nằm lòng là nên nghĩ đến người khác, và tôn trọng người khác hơn là tự khoe và bắt người khác phải kính trọng mình.
Nếu chúng ta là những thiền sinh trong các khóa tu, hay tự mình vạch ra một giới hạn để thực tập hằng ngày, thì chúng ta hãy tự kiểm xét xem chúng ta có thực hiện những yếu tố được coi là bình thường nhất hay không. Nếu không được, hãy cãi thiện dần dần để việc hành thiền được tiến triển tốt đẹp. Nếu có những điều cần phải thực hiện nhằm đem lại sự tiến bộ trong việc hành thiền, thì phải thực hiện, đừng ngại ngùng cho rằng đó là những đòi hỏi quá đáng.
-- o0o --